PreHistory of Persia: Courtesy: Soumik Kr Datta

Naqš-e Rustam

The Ancient Necropolis of Naqsh-e Rustam

Fars( pars) Province – Near Shiraz City – Iran

Archaeological site in Fars ( pars) – (Iran), best known for its Achaemenid tombs and rock reliefs made in the Sasanian age.

Naqsh-e Rustam is an ancient necropolis located about 12 km northwest of Persepolis, in Fars Province, Iran, with a group of ancient Iranian rock reliefs cut into the cliff, from both the Achaemenid and Sassanid periods. It lies a few hundred meters from Naqsh-e Rajab, with a further four Sassanid rock reliefs, three celebrating kings and one a high priest.

Naqsh-e Rustam is the necropolis of the Achaemenid dynasty (c. 550–330 BC), with four large tombs cut high into the cliff face. These have mainly architectural decoration, but the facades include large panels over the doorways, each very similar in content, with figures of the king being invested by a god, above a zone with rows of smaller figures bearing tribute, with soldiers and officials. The three classes of figures are sharply differentiated in size. The entrance to each tomb is at the center of each cross, which opens onto a small chamber, where the king lay in a sarcophagus.

Well below the Achaemenid tombs, near ground level, are rock reliefs with large figures of Sassanian kings, some meeting gods, others in combat. The most famous shows the Sassanian king Shapur I on horseback, with the Roman Emperor Valerian bowing to him in submission, and Philip the Arab (an earlier emperor who paid Shapur tribute) holding Shapur’s horse, while the dead Emperor Gordian III, killed in battle, lies beneath it (other identifications have been suggested). This commemorates the Battle of Edessa in 260 AD, when Valerian became the only Roman Emperor who was captured as a prisoner of war, a lasting humiliation for the Romans. The placing of these reliefs clearly suggests the Sassanid intention to link themselves with the glories of the earlier Achaemenid Empire.

The oldest relief at Naqsh-e Rustam dates back to c. 1000 BC. Though it is severely damaged, it depicts a faint image of a man with unusual head-gear, and is thought to be Elamite in origin.

The depiction is part of a larger mural, most of which was removed at the command of Bahram II. The man with the unusual cap gives the site its name, Naqsh-e Rustam (“Rustam Relief” or “Relief of Rustam”), because the relief was locally believed to be a depiction of the mythical hero Rustam.

نقش رستم نام مجموعه‌ای باستانی در روستای زنگی‌آباد واقع در شمال شهرستان مرودشت استان فارس ایران است که در فاصلهٔ ۶ کیلومتری از تخت جمشید قرار دارد. این محوطهٔ باستانی یادمان‌هایی از عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان را در خود جای داده‌ است و از حدود سال ۱۲۰۰ پیش از میلاد تا ۶۲۵ میلادی همواره مورد توجه بوده‌ است زیرا آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی، نقش برجسته‌های متعددی از وقایع مهم دوران ساسانیان، بنای کعبه زرتشت و نقش‌برجستهٔ ویران‌ شده‌ای از دوران عیلامیان در این مکان قرار دارند و در دورهٔ ساسانی، محوطهٔ نقش رستم از نظر دینی و ملی نیز اهمیت بسیار داشته‌ است.

در گذشته، نام این مکان سه‌گنبدان یا دوگنبدان بوده‌ است که در بین مردم منطقه، به نام‌های کوه حاجی‌آباد،کوه استخر یا کوه نِفِشت نیز خوانده می‌شد و احتمالاً نام نقش رستم پس از آنکه ایرانیان بین رستم، پهلوان شاهنامه و سنگ‌ نگاره‌های شاهان ساسانی ارتباط برقرار کردند به این مکان داده شد.

قدیمی‌ترین نقش موجود در نقش رستم مربوط به دورهٔ عیلام است که نقش دو ایزد و ایزدبانو و شاه و ملکه را به تصویر کشیده بود ولی بعدها در دورهٔ ساسانی، بهرام دوم بخش‌هایی از آن را پاک کرد و نقش خود و درباریانش را به جای آن تراشید. کعبه زرتشت بنای سنگی و بُرج‌ مانند موجود در این محوطه‌ است که به احتمال زیاد در دورهٔ هخامنشی ساخته شده بود و کاربرد آن تاکنون مشخص نشده‌است؛ بر سه گوشهٔ این بنا دو کتیبه از شاپور اول و کرتیر نوشته شده‌ است که از نظر تاریخی ارزش زیادی دارند. چهار آرامگاه دخمه‌ای در سینهٔ کوه رحمت کنده شده‌اند که متعلق به داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم هستند که همهٔ آن‌ها از ویژگی‌های یکسانی برخوردارند.

از میان پادشاهان ساسانی اردشیر بابکان نخستین کسی است که در این محوطه، سنگ‌ نگاره‌ای تراشید. وی در حال دریافت حلقه قدرت از دست اهورامزد به نقش کشیده شده‌است. پس از وی نیز شاهان ساسانی صحنه‌های تاجگذاری‌شان یا شرح نبردها و افتخاراتشان را بر سینهٔ کوه نقش کردند. اینکه اردشیر و پسرش شاپور دوم نقش‌برجسته‌هایی را در کنار نقش‌ برجسته‌های همتایان هخامنشی خود در نقش رستم تراشیدند، احتمالاً نشان از راهکردی فرهنگی و سیاسی در تقلید از گذشته داشته‌ است.